Փոխարկելի փոխառություններ և օպցիոններ. Կորպորատիվ և ֆինանսական իրավունքի երկու հիմնական օրենսդրական զարգացումներ Հայաստանում

Ներածություն
Այս հրապարակումն անդրադառնում է կորպորատիվ և ֆինանսական իրավունքի ոլորտում երկու օրենսդրական նախաձեռնությունների (թեև տարբեր փուլերում գտնվող).

• փոխարկելի փոխառության վերաբերյալ փաթեթը, որն ուժի մեջ է մտել 2025 թվականի հունիսի 13-ին (https://www.arlis.am/hy/acts/207705) և

• օպցիոնների կարգավորման վերաբերյալ փաթեթը, որը հասանելի է Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում (https://www.e-draft.am/projects/8188/about)։

Փոխարկելի փոխառություններ
Փոխարկելի փոխառությունները հիբրիդային գործիքներ են, որոնք համատեղում են կորպորատիվ ֆինանսավորման երկու ավանդական ձևերը՝ պարտքային (debt) և բաժնային (equity) տեսակները։ Պարտքային արժեթղթերը, որոնք փոխարկվում են բաժնային գործիքների, լայնորեն օգտագործվում են ստարտափների (start-up) և զարգացող ընկերությունների ֆինանսավորման համատեքստում։

Քաղաքացիական օրենսգրքի փոփոխությունների համաձայն՝ փոխառության (փոխարկելի փոխառություն) պայմանագրով կարող է նախատեսվել, որ փոխառության մարման փոխարեն փոխառուն պարտավորվում է փոխատուի օգտին տեղաբաշխել որոշակի քանակի, տեսակի և դասի բաժնետոմսեր։
Օրենսդրական նախաձեռնությունները նպատակ ունեն սահմանել փոխարկելի փոխառությունների հետևյալ առանձնահատկությունները.
Արտարժույթով փոխարկելի փոխառություններ.

Փոխարկելի փոխառությունները կարող են թողարկվել արտարժույթով, սակայն փոխառու Ընկերության կանոնադրական կապիտալում կանխիկ դրամական ներդրումները կհամարվեն կատարված ՀՀ դրամով՝ հաշվարկված փոխարկման պահանջը/դիմումը փոխառու Ընկերության կողմից ստացված համարվելու օրվա դրությամբ Կենտրոնական Բանկի կողմից հրապարակված՝ արժութային շուկաներում ձևավորված միջին փոխարժեքով:

Բաժնետիրական Ընկերություների կողմից կնքվող Փոխարկելի փոխառության պայմանագրեր.

Փոխարկելի փոխառության պայմանագիր կնքելու համար փոխառու բաժնետիրական ընկերության բաժնետերերի ժողովը պետք է միաձայն որոշում ընդունի, եթե կանոնադրությամբ նախատեսված չէ, որ այդպիսի որոշումներն ընդունվում են ձայների 3/4-ով։ Պայմանագրով սահմանված ժամկետի կամ պայմանի վրա հասնելու դեպքում փոխատուն ներկայացնում է գրավոր պահանջ, որից հետո` 60-օրյա ժամկետում, Ընկերությունը պարտավոր է փոխատուի օգտին թողարկել և տեղաբաշխել փոխարկելի փոխառության պայմանագրով սահմանված տեսակի, դասի և քանակի բաժնետոմսեր։

Սահմանափակ պատասխանատվությամբ Ընկերությունների կողմից կնքվող Փոխարկելի փոխառության պայմանագեր.

Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների կողմից կնքված փոխառության պայմանագրերով փոխատու կարող են լինել և' ընկերության մասնակիցները, և' երրորդ անձինք, եթե Ընկերության կանոնադրությամբ արգելված չէ կանոնադրական կապիտալի ավելացումը երրորդ անձանց ավանդների հաշվին։ Փոխարկելի փոխառության պայմանագիր կնքելու մասին որոշումն ընդունվում է ընկերության բոլոր մասնակիցների միաձայն որոշմամբ։

Պայմանագրով սահմանված ժամկետում կամ պայմանների բավարարումից հետո փոխատուն դիմում է ներկայացնում ընկերության գործադիր մարմնին։ Դիմումը ստանալուց հետո 60 օրվա ընթացքում ընկերությունը պարտավոր է որոշումներ կայացնել ՍՊԸ-ի մասնակցության բաժնեմասերը փոխատուին հատկացնելու վերաբերյալ՝ կապիտալի ներդրման դիմաց, կանոնադրական կապիտալի ավելացման և այլ անհրաժեշտ կորպորատիվ որոշումների վերաբերյալ։

Օպցիոններ
Օպցիոնի պայմանագիրը օպցիոնի գնորդին տալիս է ապագայում նախապես որոշված պայմաններով գործարք կնքելու բացառիկ իրավունք (բայց ոչ պարտավորություն)։ Ֆինանսական շուկաներում օպցիոնները կիրառվում են ինչպես ռիսկերի կառավարման՝ հեջավորման, այնպես էլ սպեկուլյատիվ նպատակներով։ Այն նաև լայնորեն կիրառվող գործիք է աշխատակիցների բաժնետիրացման ծրագրերում։ «Արժեթղթերի շուկայի մասին» ՀՀ օրենքով ներկայումս ածանցյալ ֆինանսական գործիքների ցանկում ընդգրկված օպցիոնները այժմ նախատեսվում է կարգավորել նաև Քաղաքացիական օրենսգրքով. դրանում և դրան կից օրենքներում փոփոխությունների նախագծերը նախատեսում են առավել համապարփակ կարգավորումներ։
Իրավական ակտերի նախագծերը նպատակ ունեն սահմանել օպցիոնի պայմանագրի հետևյալ առանձնահատկությունները

Սահմանափակումներ.

Ինչպես նշվեց, օպցիոնի պայմանագրի առարկան պայմանագրով նախատեսված գործողությունների կատարումը պահանջելու իրավունքն է (սովորաբար սեփականության կամ այլ գույքային իրավունքների փոխանցում/ընդունում)։ Միաժամանակ, նախագիծը որոշակի սահմանափակումներ է մտցնում։ Մասնավորապես, օպցիոնի պայմանագրերը չեն կարող կարգավորել անշարժ գույքի և ավտոտրանսպորտային միջոցների նկատմամբ նման պահանջների իրավուքնները։

Բացի այդ, այն գույքը կամ գույքային իրավունքը, որի նկատմամբ օպցիոնի պայմանագրով օպցիոնի գնորդը ձեռք է բերել պահանջի իրավունք, պայմանագրի գործողության ժամկետի ընթացքում չի կարող փոխանցվել երրորդ անձի։
Գույքի տեսակով պայմանավորված պահանջներ.

Նախագիծը սահմանում է, որ օպցիոնի պայմանագիրը պետք է սահմանի օպցիոնի իրացման արդյունքում կնքվելիք համապատասխան տեսակի պայմանագրի բոլոր էական պայմանները։ Օրինակ, ոչ փաստաթղթային արժեթղթերի դեպքում օպցիոնի պայմանագիրը պետք է ներառի համապատասխան հաշվարկային համակարգերի և հաշիվների տվյալները։

Օպցիոնի պայմանագիրը պետք է նաև սահմանի օպցիոնի պայմանագրի առարկայի հետ կապված գործարքների վերաբերյալ սահմանափակումների շրջանակը: Օպցիոնի առարկա գույքի բռնագանձվելու կամ բռնագրավվելու դեպքում օպցիոնի պայմանագիրը դադարում է։ Բացի այդ, եթե դատարան կամ այլ իրավասու մարմինը կիրառում է արգելանք կամ օտարման այլ սահմանափակում, օպցիոնի պայմանագրի հիման վրա գույքի օտարում տեղի չի ունենում։ Նշված դեպքերում գույքի սեփականատերը պետք է փոխհատուցի մյուս կողմին պատճառված վնասը, իսկ Քաղաքացիական օրենսգրքի 414-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթները (գույքը պահանջելու իրավունքի մասին) չեն կիրառվի։

Ձեռքբերման նախապատվության իրավունք.
Այն դեպքում, երբ պայմանագրի առարկա գույքի նկատմամբ առկա է ձեռքբերման նախապատվության իրավունք, այդ իրավունքը ունեցող անձը պետք է գրավոր ծանուցվի օպցիոնի պայմանագրի կնքման մտադրության մասին (ներառյալ՝ օպցիոնի իրացման գնի և այլ պայմանների մասին) նախքան օպցիոնի պայմանագրի կնքումը, և այդ անձը պետք է իրավունք ունենա ձեռք բերելու այդ գույքը օպցիոնի գնով և պայմաններով՝ օրենքով, այլ իրավական ակտով, պայմանագրով, ընկերության կանոնադրությամբ կամ այլ փաստաթղթով սահմանված առաջնահերթության ժամկետի ընթացքում։ Հակառակ պարագայում՝ օպցիոնի պայմանագրի համաձայն գույքի փոխանցման դեպքում՝ ձեռքբերման նախապատվության իրավունքը կդադարեցվի:

Պարգևավճար և կատարման գին.
Օպցիոնի գնորդը օպցիոնի պայմանագրով նախատեսված գործողությունները կատարելու պահանջի իրավունքի տրամադրման դիմաց օպցիոնի վաճառողին վճարում է պարգևավճար (premium)։ Օպցիոնի գնորդը այդ վճարումը կարող է կատարել կանխիկ կամ այլ գույքի տեսքով՝ պայմանագրով սահմանված ժամկետում։ Պարգևավճարը չի վերադարձվում, եթե օրենքով այլ բան նախատեսված չէ (ներառյալ, երբ օպցիոնի պայմանագիրը լուծվում է օպցիոնի գործողության ժամկետում դրանով սահմանված պահանջը չներկայացնելու հետևանքով):
Օպցիոնի պայմանագրի մյուս ֆինանսական տարրը կատարման գինն է (և վճարման եղանակը)՝ այն գինը, որով իրականացվելու է պայմանագրի առարկա գործարքը։

Պայմանագրի ձևը.
Նախագծով նաև սահմանվում է, որ օպցիոնի պայմանագիրը կնքվում է բացառապես գրավոր եղանակով։

Իրացման ժամկետ/պայման.
Օպցիոնի իրացման ժամկետը օպցիոնի պայմանագրի հաջորդ էական պայմանն է։ Նախագիծը նաև թույլատրում է օպցիոնի իրացումը կապել որոշակի պայմանների վրա հասնելու հետ։ Այդ դեպքում պայմանագրում պետք է նշվեն այն հանգամանքները, որոնց դեպքում նման պայմանները համարվում են բավարարված, ինչպես նաև համապատասխան ամսաթիվը որոշելու չափանիշները կամ ընթացակարգը:

Պայմանագրի դադարեցում.
Նախագծի համաձայն՝ օպցիոնի պայմանագիրը համարվում է դադարեցված, երբ օպցիոնի գնորդը օպցիոնի վաճառողին է ներկայացնում օպցիոնի պահանջ (համաձայն պայմանագրի)։ Եթե նման պահանջը չի ներկայացվում օպցիոնի իրացման ժամկետում, ապա պայմանագիրը համարվում է լուծված կատարման ժամկետի ավարտից հետո։

Հարկային ասպեկտներ.

Հարկային նպատակներով օպցիոնի պայմանագրի հիման վրա օպցիոն վաճառողի կողմից օպցիոնային ծառայություն մատուցելու պահ է համարվում

• երբ օպցիոնի գնորդը օպցիոնի իրացման ժամկետում ներկայացնում է պահանջը, և

• իսկ եթե նման պահանջ չի ներկայացվում, ապա օպցիոնի ժամկետի ավարտի պահը։